Danh thần Thoại Ngọc Hầu tên thật là Nguyễn Văn Thoại, sinh ngày 26/11/1761 tại làng An Hải, huyện Duyên Phước, tỉnh Quảng Nam (nay thuộc phường An Hải Tây, quận Sơn Trà, thành phố Đà Nẵng). Từ nhỏ,  ông theo gia đình di cư vào Nam, định cư tại cù lao Dài, huyện Vũng Liêm, tỉnh Vĩnh Long. Năm 17 tuổi (năm 1777) ông đầu quân cho chúa Nguyễn Ánh, lập nhiều công trạng, làm đến chức Thống chế và được phong tước Ngọc Hầu. 

Năm 1817, ông được triều đình cử làm trấn thủ Vĩnh Thanh, đóng quân ở thành Châu Đốc. Trong thời gian trấn thủ Vĩnh Thanh, Thoại Ngọc Hầu không ngừng huy động nhân dân khai khẩn đất, cải tạo đồng hoang thành làng mạc. Ông đã lập làng Thoại Sơn, dựng bia Thoại Sơn; lập 5 làng Vĩnh Nguơn, Vĩnh Tế, Vĩnh Điều, Vĩnh Gia, Vĩnh Thông và mở đường Châu Đốc đi núi Sam.

Sau khi công trình hoàn thành, ông dựng bia Châu Đốc Tân Lộ Kiều Lương tại núi Sam vào năm 1828. Đây là những đóng góp quan trọng, khẳng định chủ quyền của người Việt trên vùng biên giới Tây Nam thời kỳ đầu triều Nguyễn. 

Với tầm nhìn chiến lược, ông còn chỉ huy dân binh đào kênh nối liền sông Đông Xuyên với Rạch Giá để việc qua lại giữa trấn Vĩnh Thanh và Hà Tiên không còn ngăn cách trong mùa khô hạn. Để tưởng thưởng công lao, vua Gia Long lấy tên ông đặt cho núi Sập là Thoại Sơn và sông Đông Xuyên là Thoại Hà.

Đặc biệt, Thoại Ngọc Hầu còn chỉ huy binh lính đào kênh Vĩnh Tế (Châu Đốc, An Giang). Đây là một trong những kênh đào lớn nhất trong lịch sử Việt Nam thời quân chủ, với chiều dài hơn 87km và phải huy động hơn 80 vạn nhân công thực hiện trong 5 năm (1819-1824). Kênh Vĩnh Tế được xem là công trình mang tính chiến lược, trở thành tấm “lá chắn” vững chắc bảo vệ biên giới quốc gia trước sự dòm ngó của ngoại bang. Kênh Vĩnh Tế trở thành “kỳ quan” từ sức người đầu tiên ở vùng biên giới Tây Nam đất nước.