Trao đổi với Câu lạc bộ Nhà báo chứng khoán trong cuộc tọa đàm về TTCK phái sinh do HNX và VSD tổ chức,ứngkhoánpháisinhHẹnthángkhaimởkqbd peru bà Tạ Thanh Bình, Vụ trưởng Vụ Phát triển thị trường, UBCK cho biết, bên cạnh Nghị định 42/2015/NĐ-CP và Thông tư 11/2016/TT-BTC, văn bản sửa đổi Thông tư 11 (sửa một số nội dung kỹ thuật) đã được UBCK trình Bộ Tài chính, với khả năng sẽ sớm được chấp thuận trong một vài tuần.

Cùng với đó, các quy chế, quy trình hoạt động trên TTCK do Sở GDCK Hà Nội (HNX) và Trung tâm Lưu ký chứng khoán Việt Nam (VSD) xây dựng cũng đang được UBCK rà soát giai đoạn cuối, với dự kiến chấp thuận cùng thời điểm Thông tư sửa đổi Thông tư 11 được ban hành.

Là một thị trường hoàn toàn mới và phức tạp, để phái sinh được đón nhận, Bộ Tài chính, UBCK cũng đã tính đến những ưu đãi cần thiết cho các chủ thể tiềm năng tham gia thị trường này. Cụ thể, theo bà Bình, trong giai đoạn đầu hoạt động, Bộ Tài chính quyết định không thu phí giao dịch trên TTCK phái sinh của các thành viên tham gia thị trường này (Thông tư 241 và 242, có hiệu lực từ 1/1/2017 không quy định khoản phí này). Việc các thành viên (công ty chứng khoán) có thu phí của nhà đầu tư hay không, là tùy theo thỏa thuận với khách hàng.

Về thuế, nghiên cứu kinh nghiệm các TTCK quốc tế như Hàn Quốc (miễn thuế trên TTCK phái sinh 20 năm), Indonesia, Singapore... hiện cũng không thu thuế, bà Bình cho biết, UBCK đã có tờ trình đến Bộ Tài chính, đề xuất các cơ quan chức năng xem xét miễn thuế cho nhà đầu tư tham gia TTCK phái sinh Việt Nam trong 3 năm.

Cũng theo bà Bình, TTCK phái sinh có tính chất giao dịch khác biệt so với thị trường cơ sở. Cụ thể, trên thị trường cơ sở, giao dịch hoàn tất là phát sinh sự chuyển giao vật chất (tiền và chứng khoán), còn trên TTCK phái sinh, giao dịch hoàn tất chỉ là chuyển giao vị thế mua - bán, nên ngay cả một số quốc gia áp dụng thuế, thì mức thuế trên TTCK phái sinh cũng rất thấp (1% thậm chí 1 phần nghìn mức thuế suất trên thị trường cơ sở).

Tại Việt Nam, TTCK phái sinh mở cửa hoạt động, nhà đầu tư sẽ chịu thuế theo quy định hiện hành (pháp nhân tính thuế trên thu nhập hàng năm, cá nhân tính thuế khoán trên giá trị giao dịch). Nếu áp dụng nguyên cách tính thuế này với phái sinh, sẽ rất khó tạo sức hấp dẫn với các chủ thể tham gia và cũng không phù hợp với thông lệ quốc tế.

Trao đổi của Đầu tư Chứng khoán với các CTCK tiên phong xây dựng TTCK phái sinh như SSI, BVSC, MBS... cho thấy chung một đề xuất, Chính phủ, Quốc hội cần có chính sách ưu đãi thuế cho TTCK phái sinh để thu hút nhiều nguồn lực tham gia xây dựng thị trường non trẻ trong giai đoạn đầu.

Để chứng khoán phái sinh dễ hình dung, dễ hiểu

Để giúp thị trường dễ hình dung trong so sánh TTCK phái sinh và cơ sở, bà Nguyễn Thị Thu Hà, Giám đốc Phòng TTCK phái sinh HNX cho biết, trên thị trường cơ sở, cổ phiếu sẽ niêm yết vào ngày lên sàn và có thể bị hủy niêm yết khi không đáp ứng đủ các điều kiện niêm yết. Nhưng với chứng khoán phái sinh, do có kỳ hạn nhất định, việc niêm yết sản phẩm và hủy niêm yết thực hiện theo kỳ hạn này.

Ví dụ, tại một thời điểm cùng lúc có 3 hợp đồng trên cùng một tài sản cơ sở nhưng 3 kỳ hạn khác nhau. Khi đáo hạn kỳ hạn đầu tiên, kỳ hạn mới sẽ được tự động niêm yết. Chẳng hạn, hợp đồng tương lai trên trái phiếu chính phủ 5 năm luôn có 3 hợp đồng với 3 kỳ hạn khác nhau. Giả sử thời điểm hiện tại có 3 hợp đồng đáo hạn tháng 3, 6, 9. Khi đến ngày đáo hạn trong tháng 3, hợp đồng tháng 3 được tất toán và ngừng giao dịch, trong ngày giao dịch tiếp theo, hợp đồng tháng 12 sẽ niêm yết.

Trên thị trường cơ sở, tài sản cơ sở luôn có sẵn một số lượng niêm yết nhất định (là số lượng cổ phiếu/trái phiếu được phát hành bởi tổ chức phát hành), nhưng trên TTCK phái sinh không có khối lượng niêm yết cố định.

Chứng khoán phái sinh sử dụng chỉ báo là khối lượng mở (open interest) để thể hiện trạng thái, rằng hiện nay trên thị trường có bao nhiêu hợp đồng được giao kết giữa bên mua và bên bán. Do đó, khối lượng của chứng khoán phái sinh là không xác định, phụ thuộc vào nhu cầu giao dịch của các bên mua và bên bán.

Cũng theo bà Hà, nghiên cứu mô hình phát triển TTCK của nhiều nước cho thấy, TTCK phái sinh ra đời sẽ có tác động tích cực lên TTCK cơ sở. Cụ thể, phái sinh có thể làm tăng thanh khoản cho thị trường cơ sở nhờ có thêm công cụ phòng hộ rủi ro cho đầu tư, do đó thu hút thêm dòng vốn đầu tư, nhất là các quỹ đầu tư phòng hộ.

Tại thị trường Nhật Bản, khối lượng giao dịch trái phiếu chính phủ trên thị trường cơ sở đã tăng trưởng mạnh mẽ sau sự ra đời của hợp đồng tương lai trái phiếu chính phủ kỳ hạn 10 năm vào năm 1985. Ghi nhận cho thấy, bước sang năm 1986, thị trường trái phiếu chính phủ Nhật đã vượt qua thị trường này tại Mỹ và đứng đầu về lượng huy động trái phiếu chính phủ.

Tại Hàn Quốc, sự ra đời của giao dịch chứng khoán phái sinh đã hỗ trợ tăng tính hiệu quả thị trường, thúc đẩy minh bạch thông tin của các cổ phiếu là tài sản cơ sở cho chứng khoán phái sinh.

Tại Việt Nam, tác động cụ thể của TTCK phái sinh lên thị trường cơ sở sẽ chờ thời gian để đánh giá. Tuy nhiên, việc khai mở TTCK phái sinh là con đường không thể khác để hoàn thiện cấu trúc thị trường tài chính Việt Nam. Tháng 5 đã rất gần, bên cạnh nỗ lực của nhà quản lý, rất cần sự vào cuộc của các thành viên tích cực, để quyết sách từ Chính phủ khai mở thị trường phái sinh sớm đi vào thực tế một cách chuẩn mực và hiệu quả.