Bộ trưởng Đinh Tiến Dũng trình bày tại Quốc hội sáng 16/6.

Quản lý nợ công phù hợp thông lệ quốc tế

TheảnlýnợcôngNhiềuđầumốikhóquytráchnhiệkết quả giải chileo Bộ trưởng, triển khai Nghị quyết Đại hội Đảng 12 cũng như Nghị quyết 07 của Bộ Chính trị về tái cơ cấu lại ngân sách nhà nước (NSNN), quản lý nợ công, đảm bảo nền tài chính quốc gia an toàn bền vững, Nghị quyết 25 của Quốc hội về kế hoạch tài chính 5 năm của giai đoạn 2016 - 2020, yêu cầu chung về quản lý nợ công khi sửa đổi Luật là hoàn thiện thể chế, đặc biệt là chính sách công cụ bộ máy quản lý nợ công đảm bảo đúng quy định của Hiến pháp và pháp luật có liên quan để kiểm soát toàn diện rủi ro và hiệu quả của nợ công, nghiên cứu điều chỉnh phạm vi nợ công phù hợp với thông lệ chuẩn mực quốc tế.

Đi vào từng vấn đề cụ thể, một trong các vấn đề đại biểu quan tâm là rà soát quy định của pháp luật. Bộ trưởng Đinh Tiến Dũng cho biết, vừa qua cơ quan soạn thảo đã rà soát 24 luật có liên quan. Tiếp thu ý kiến các đại biểu Quốc hội tại phiên họp, cơ quan soạn thảo sẽ tiếp tục rà soát để tránh chồng chéo và đảm bảo sự phù hợp đồng bộ của hệ thống pháp luật. Riêng với 2 ngân hàng chính sách, Chính phủ bảo lãnh cho phát hành trái phiếu và thực hiện nhiệm vụ theo yêu cầu của Chính phủ, khoản mục này đã được tính vào nợ công.

Không đưa nợ DNNN, nợ NHNN vào nợ công

Về phạm vi nợ công, theo như tờ trình, phạm vi nợ công theo thông lệ quốc tế bao gồm nghĩa vụ nợ trực tiếp của Chính phủ, bao gồm của cả Trung ương, cả địa phương và nghĩa vụ nợ dự phòng. Các nghĩa vụ nợ trực tiếp là các khoản nợ mà Chính phủ là chủ thể vay và chịu trách nhiệm trả nợ trực tiếp từ NSNN. Các nghĩa vụ nợ dự phòng là các khoản nợ mà Chính phủ không phải là chủ thể đi vay nhưng có cam kết thực hiện nghĩa vụ trả nợ trong trường hợp chủ thể đi vay mất khả năng trả nợ một phần hoặc toàn bộ, tức là bảo lãnh cho vay lại. Do đó, dự thảo Luật kế thừa nội dung này. Đối với ý kiến về nợ của doanh nghiệp Nhà nước (DNNN), Bộ trưởng cho biết phạm vi nợ công đã tính ở khoản DNNN vay lại vốn vay nước ngoài của Chính phủ và các khoản vay của DNNN được Chính phủ bảo lãnh.

Đối với các khoản vay theo cơ chế tự vay, tự trả, DNNN là công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên hoạt động bình đẳng với các DN khác theo quy định của Luật Doanh nghiệp và quản lý theo Luật Quản lý đầu tư kinh doanh vốn Nhà nước tại DN, như ý kiến đại biểu Trần Hoàng Ngân đã nêu. Theo Bộ trưởng, Ngân hàng thế giới hướng dẫn chỉ tính nợ tự vay, tự trả của DNNN vào nợ công nếu thỏa mãn đồng thời 3 điều kiện: Thứ nhất, Chính phủ sở hữu 50% vốn của DN; Thứ hai, thu chi của DNNN được kết cấu trong dự toán ngân sách hàng năm; Thứ ba, Chính phủ cam kết trả nợ thay trong trường hợp các DN mất khả năng trả nợ.

“Qua khảo sát 40 nước và nhóm nước thì hầu hết các nước đều không tính nợ DNNN vào nợ công. Chỉ có 3 nước tính nợ của DNNN vào nợ công, nhưng là DN hoạt động công ích và chi tiêu của DN này được tính trong cơ cấu, kết cấu của dự toán NSNN hàng năm”, Bộ trưởng Đinh Tiến Dũng cho biết.

Bên cạnh đó, nợ của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam nhằm thực hiện chính sách tiền tệ cũng không thuộc nợ công. Lý do là Ngân hàng Nhà nước Việt Nam thực hiện vai trò là Ngân hàng trung ương, thực thi chính sách tiền tệ đảm bảo giá trị đồng tiền, cán cân thanh toán, trong đó có hoạt động phát hành các công cụ nợ ngắn hạn dưới 12 tháng. Bản chất của việc phát hành này là sử dụng công cụ nghiệp vụ thị trường mở để điều hòa cung ứng tiền tệ theo quy định tại Điều 10 của Luật Ngân hàng Nhà nước Việt Nam năm 2010. Theo thông lệ quốc tế, phần lớn Ngân hàng Trung ương các nước là ngân hàng độc lập, Thống đốc Ngân hàng trung ương không phải là thành viên của Chính phủ.

Thực tế ở Việt Nam, bên cạnh vai trò Ngân hàng Trung ương theo thông lệ quốc tế thì Ngân hàng Nhà nước Việt Nam còn thực hiện chức năng quản lý Nhà nước về tiền tệ, hoạt động ngân hàng và ngoại hối bao gồm các nội dung quản lý Nhà nước theo quy định tại Điều 4 Luật Ngân hàng Nhà nước Việt Nam. Tuy nhiên, với vai trò quản lý Nhà nước thì Ngân hàng Nhà nước Việt Nam không có chức năng huy động vốn cho Chính phủ, do đó hoạt động huy động vốn của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam không thuộc phạm vi của nợ công.

Tiếp thu ý kiến về các chỉ tiêu an toàn nợ công

Về nợ của các đơn vị sự nghiệp công lập, các khoản Chính phủ vay về cho vay lại tới các đơn vị sự nghiệp công lập như bệnh viện, trường học, Bộ trưởng cho biết đã được tính vào nợ của Chính phủ. Theo quy định hiện hành các khoản vay theo cơ chế tự vay, tự trả của đơn vị sự nghiệp công lập được thực hiện như quy định áp dụng đối với DN. “Về các khoản vay trong điều hành như xây dựng cơ bản, rồi các khoản nợ khác thì chúng tôi thấy các vị đại biểu Quốc hội về cơ bản là nhất trí”, Bộ trưởng Đinh Tiến Dũng nói.

Quốc hội thảo luận về dự án Luật Quản lý nợ công (sửa đổi) sáng 16/6.

Đối với chỉ tiêu an toàn nợ công, tiếp thu ý kiến của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, đại biểu Quốc hội, Bộ trưởng Bộ Tài chính cho biết sẽ tiếp tục nghiên cứu và điều chỉnh lại theo hướng Quốc hội quyết định các chỉ tiêu này trong kế hoạch tài chính 5 năm.

Về thẩm quyền quyết định chiến lược nợ công, Bộ trưởng cho biết căn cứ vào Khoản 2, Điều 7 của Luật Tổ chức Chính phủ quy định Chính phủ quyết định về chiến lược quy hoạch, kế hoạch, chính sách và các chương trình dự án khác theo thẩm quyền. Bên cạnh đó, nội dung của chiến lược này mang tính định hướng, giải pháp và có tính chất điều hành của Chính phủ, không phải là các chỉ tiêu pháp lệnh như các chỉ tiêu đặt ra trong các nghị quyết của Quốc hội. Việc xây dựng các chiến lược ngành đều phải căn cứ vào chủ trương của Đảng, Nghị quyết của Quốc hội về vấn đề cụ thể liên quan.

Đối với kế hoạch trả nợ công 5 năm, cơ quan soạn thảo cũng thống nhất trình Quốc hội, thuộc thẩm quyền của Quốc hội quyết định.

Bộ Tài chính thường là đại diện tại các tổ chức tài chính

Tại phiên họp, một vấn đề đang rất thu hút sự quan tâm của đại biểu là về nhiệm vụ, quyền hạn của các cơ quan trong quản lý nợ công. Theo một số ý kiến đã nêu, căn cứ Luật Tổ chức Chính phủ, chúng ta thông qua bộ máy của Chính phủ, còn chức năng nhiệm vụ của các bộ thì giao cho Chính phủ quyết định. Tuy nhiên, Bộ trưởng Đinh Tiến Dũng cho rằng những vấn đề liên quan đến nợ công đã đưa vào hai luật chuyên ngành là Luật Ngân hàng nhà nước Việt Nam, quy định về chức năng, nhiệm vụ của Ngân hàng nhà nước và Luật Đầu tư công, quy định về chức năng, nhiệm vụ của Bộ Kế hoạch và Đầu tư. Vậy tại Luật này, vì sao lại không quy định?, Bộ trưởng đặt vấn đề.

“Chúng tôi cho rằng Luật Ngân hàng nhà nước Việt Nam từ năm 2010 đến bây giờ cũng cần phải tổng kết, đánh giá và cần thiết cũng phải điều chỉnh, nhất là sau khi nước ta đã có Hiến pháp năm 2013. Hệ thống pháp luật sau khi Hiến pháp năm 2013 ra đời chúng ta đã rà soát, điều chỉnh hàng loạt, kể cả Luật Ngân sách nhà nước trình Quốc hội cũng mới điều chỉnh, mới sửa. Trong điều kiện chúng ta hội nhập quốc tế, chúng tôi cho là rất cần thiết phải tổng kết, đánh giá, cần thiết phải điều chỉnh”, Bộ trưởng Đinh Tiến Dũng nhấn mạnh.

Bàn về đại diện của Việt Nam tại hai tổ chức quốc tế là Ngân hàng thế giới và Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB), tổng kết từ kinh nghiệm quốc tế, Bộ trưởng cho biết, tại Ngân hàng thế giới có 185 thành viên, trong đó có 118 nước thành viên có Bộ trưởng Tài chính đóng vai trò Thống đốc tại Ngân hàng thế giới. Còn Thống đốc ngân hàng trung ương đóng vai trò Thống đốc tại Ngân hàng thế giới là 6 nước (trong đó có Việt Nam và Lào). Còn lại 61 nước có Bộ trưởng Bộ Ngoai giao, Bộ Thương mại và các bộ khác đóng vai trò này. Tại ADB, trong 67 thành viên thì có 48 nước Bộ trưởng Bộ Tài chính đóng vai trò Thống đốc, có 5 nước Thống đốc Ngân hàng Trung ương đóng vai trò Thống đốc (trong đó có Việt Nam) và 13 nước là các cơ quan khác. Báo cáo thêm với đại biểu Quốc hội, Bộ trưởng Đinh Tiến Dũng nhấn mạnh việc chúng ta đang hội nhập nên phải tính toán kỹ, nếu một mình một kiểu rồi cũng đến lúc phải thay đổi, tuy nhiên thay đổi vào thời điểm nào, lúc nào thì “phải dũng cảm”.

Bộ trưởng Bộ Tài chính cho rằng, quản lý vốn ODA còn nhiều bất cập, rủi ro.

Quản lý vốn ODA: Phải đảm bảo hiệu quả cao, rõ trách nhiệm giải trình

Trong nội dung về nhiệm vụ, quyền hạn liên quan đến nợ công, Bộ trưởng Đinh Tiến Dũng nêu rõ, hiện nay chúng ta có hiệp định khung về ODA, việc quản lý ODA giao cho Bộ Kế hoạch và Đầu tư. Theo quan điểm của Bộ trưởng, hiệp định khung như cam kết chính trị giữa các tổ chức hoặc các quốc gia với nhau. Khi ký Hiệp định khung ODA, chúng ta thường đưa hết các điều kiện vay vào, từ thời hạn, từ lãi suất, đến cả ưu đãi thuế… Sau đó, khi Bộ Tài chính đi thương thảo hiệp định vay chính thức thì không thể thương thảo khác được.

“Chúng tôi cho rằng, khi đã có cam kết chính trị như thế thì giữa người vay và người cho vay phải bình đẳng với nhau về quyền lợi và trách nhiệm, có những khoản cam kết cho Việt Nam vay, nhưng khi thương thảo không đạt điều kiện của Việt Nam thì chúng ta cũng không vay nữa. Ví dụ, lãi suất quá cao, đưa các điều kiện chỉ định thầu v.v... thì ta không vay nữa. Việc gì chúng ta phải theo cam kết đưa ngay từ đầu như thế. Ví dụ, một năm Nhật Bản cam kết trong Hiệp định khung cho ta vay là 1 tỷ đô la, khi vay vào dự án cụ thể thì chúng ta mới thương thảo đến điều kiện vay cụ thể. Bây giờ chúng ta đưa tất vào, Hiệp định khung ký xong là đến đoạn sau đi thương thảo Hiệp định cho từng dự án, từng chương trình cụ thể thì chúng ta không tài nào thương thảo được, cho nên chúng ta mất quyền lợi, chưa nói trong quản lý, sử dụng sau đó còn không hiệu quả”, Bộ trưởng Bộ Tài chính nêu rõ quan điểm.

Hiện nay, theo Luật NSNN năm 2015 có hiệu lực từ 1/1/2017, các khoản vay ODA, vay trái phiếu Chính phủ đều là bội chi NSNN và nằm trong cân đối NSNN. Chúng ta phân định nguồn vốn để thương thảo, đi vay, nhưng trong tổ chức, quản lý, đúng ra quản lý phải là NSNN trong sử dụng, trong chi tiêu. Chúng ta có rất nhiều cơ chế khác nhau, từ đầu vào là đi vay đến đầu ra là sử dụng. Chưa nói đến chức năng, nhiệm vụ, việc quản lý như vậy là quá bất cập và rất rủi ro dẫn đến khả năng thiếu hiệu quả là rất lớn. Cụ thể nữa, khi xảy ra vấn đề thì rất khó quy trách nhiệm, đặc biệt là các bộ, ngành, Bộ trưởng cho biết.

Nên thống nhất một đầu mối theo Chính phủ phân công

Khẳng định tiếp thu ý kiến các đại biểu Quốc hội, tiếp tục nghiên cứu các vấn đề đại biểu nêu, Bộ trưởng Đinh Tiến Dũng cũng nhấn mạnh các quy định phải đảm bảo khắc phục được bất cập mà trong báo cáo, trong tổng kết luật đã nêu cũng như các ý kiến của các đại biểu Quốc hội đã phát biểu. Đồng thời, phải đảm bảo hiệu quả sử dụng cao nhất và rõ trách nhiệm và trách nhiệm giải trình nhất.

“Hiện nay, các đồng chí nói không có vấn đề gì, đang làm tốt. Tốt mà tại sao ngày hôm qua chúng ta chất vấn Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư cũng xoay quanh đầu tư công, xoay quanh những vấn đề về nguồn vốn thế nào? Chúng tôi rất trăn trở. Chúng tôi chấp hành chỉ đạo, điều hành của Chính phủ nhưng các thông lệ quốc tế chúng tôi đã báo cáo với Chính phủ, những bất cập chúng tôi cũng đã báo cáo với Chính phủ. Chúng ta có thể làm được ngay, cũng có thể chưa làm được ngay, nhưng cần phải có lộ trình hợp lý để làm sao không ảnh hưởng tác động lớn đến quản lý nợ công. Nếu chúng ta làm được ngay thì rất tốt. Chúng ta thấy bất cập mà không sửa thì cũng rất dở”, Bộ trưởng Bộ Tài chính thẳng thắn nêu quan điểm.

Mặc dù quan điểm Bộ Tài chính trình là một đầu mối nhưng khi Chính phủ thống nhất như tờ trình, Bộ Tài chính cũng thống nhất. Giải thích rõ hơn về ý nghĩa nội dung một đầu mối, Bộ trưởng Bộ Tài chính nêu rõ :“Chúng tôi không đặt ra vấn đề là đưa về Bộ Tài chính, mà chúng tôi muốn báo cáo là đưa về đâu cũng được. Về Bộ Kế hoạch và Đầu tư, về Ngân hàng Nhà nước, thậm chí về Văn phòng Chính phủ cũng được, về đâu do Chính phủ phân công. Tuy nhiên, kinh nghiệm tổng kết quốc tế cho thấy phần lớn các nước là do Bộ Tài chính quản lý”.

“Nói ra rất khó nhưng vì chúng ta tranh luận thì cũng nói ra cho rõ. Chúng ta cũng cần thống nhất nhận thức. Từ nhận thức, có chủ trương rồi thì phải quyết tâm hành động”, Bộ trưởng Đinh Tiến Dũng chia sẻ.

Sau phiên thảo luận này, dự án Luật Quản lý nợ công (sửa đổi) sẽ tiếp tục được nghiên cứu hoàn thiện để trình Quốc hội trong kỳ họp tới.

H.Y