TS. Nguyễn Ngọc Anh,ấuchốtampquotlàcôngtácquảnlýsoi kèo phap Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu và Phát triển Chính sách (DEPOCEN) khẳng định: Quan điểm của các nhà sản xuất thuốc lá cho rằng thuốc lá lậu trốn thuế có giá rẻ hơn nên tăng thuế thuốc lá trong nước sẽ làm gia tăng buôn lậu là không đúng. Khẳng định của TS. Nguyễn Ngọc Anh được đưa ra dựa trên kết quả nghiên cứu về buôn lậu thuốc lá thực hiện trên 3 tỉnh thuộc 3 miền Bắc, Trung, Nam ở Việt Nam. Kết quả nghiên cứu cho thấy có sự giảm sút đáng kể về tỷ lệ thuốc lá bất hợp pháp ở Việt Nam trong giai đoạn 2012 (20,7%) và 2017 (13,6%), ngay cả khi giai đoạn này Việt Nam có thực hiện tăng thuế thuốc lá (vào năm 2016). Những nhãn hiệu thuốc lá lậu phổ biến ở Việt Nam hiện bao gồm Hero, Jet, 555, Esse, Craven A. Trong đó, tính riêng Hero và Jet đã chiếm phần lớn thị phần thuốc lá lậu (84,9% năm 2012 và 83,6% năm 2017). Đây là hai nhãn hiệu thuốc lá ngoại không sản xuất trong nước. Xét về giá, kết quả nghiên cứu cho thấy thuốc lá lậu có giá cao hơn đáng kể so với thuốc lá hợp pháp. Điều này phản ánh rất rõ việc sử dụng thuốc lá lậu ở Việt Nam là do gu tiêu dùng, thị hiếu thay vì vấn đề giá. Kết quả này cũng trùng với kết quả nghiên cứu của Tổ chức Y tế thế giới tại 76 nước.

Để chứng minh thêm luận điểm này, chúng tôi đã trao đổi với ông Evan Blecher, Viện Nghiên cứu và chính sách y tế, Đại học Illinois, Chicago, Hoa Kỳ. Vị chuyên gia này đưa ra rất nhiều ví dụ ở một số quốc gia, khi tăng thuế thì tỷ lệ buôn lậu giảm. Như ở Anh, những năm qua, thuế thuốc lá đã tăng rất cao nhưng Chính phủ cũng áp dụng rất nhiều biện pháp chống buôn lậu song song với đó nên tiêu dùng vẫn giảm và thị phần thuốc lá lậu giảm từ 20% xuống còn 10% trong 10 năm. Ở khu vực các nước đang phát triển, như Kenia, Chính phủ đã làm tốt các biện pháp kiểm soát buôn lậu và tăng thuế. Trong khu vực Đông Nam Á, có Philippines, vừa tăng thuế vừa cải cách cơ chế tính thuế, bổ sung thuế tuyệt đối để có thuế hỗn hợp, đồng thời áp dụng nhiều biện pháp kiểm soát buôn lậu. Các giải pháp trên đều thu được kết quả: tăng thuế vừa giảm buôn lậu và vừa giảm tiêu dùng.

Thực tế, ở những quốc gia được Liên minh quốc tế phòng, chống lao và bệnh phổi hỗ trợ tăng thuế trong nhiều năm qua cũng chưa từng ghi nhận việc buôn lậu thuốc lá tăng lên khi thuế tăng. Một số chuyên gia nước ngoài khuyến nghị Việt Nam cũng nên phê chuẩn Nghị định thư về kiểm soát buôn lậu, vì khi đó, sẽ có sự phối hợp của các quốc gia khác cùng giúp cho việc kiểm soát buôn lậu tại Việt Nam cũng như trên thế giới.

Suy cho cùng, cho dù có tăng thuế hay không thì các quốc gia nói chung và Việt Nam nói riêng đều phải làm tốt hơn công tác quản lý thuế, bao gồm cả với bán lẻ, bán buôn, kiểm soát thị trường, các cửa khẩu. Đó mới là "mấu chốt" của vấn đề tăng - giảm tỷ lệ buôn lậu thuốc lá chứ không phải là thuế hay giá thành sản phẩm.