Ảnh T.L minh họa

Chỉ 0,ầuhếtlaođộngphichínhthứckhôngcóbảohiểmxãhộket qua tran as roma2% lao động phi chính thức được đóng BHXH bắt buộc

Một khảo sát mới đây của Tổng cục Thống kê đã chỉ ra rằng, hầu hết lao động phi chính thức (PCT) không có BHXH (97,9%); chỉ 0,2% được đóng BHXH bắt buộc, còn lại 1,9% đóng BHXH tự nguyện.

Trong khi đó, tỷ lệ lao động chính thức có BHXH bắt buộc lại rất cao (80,5%). Trong nhóm này chỉ có 0,1% chủ cơ sở và 1,2% lao động gia đình có đóng BHXH bắt buộc, còn ở các vị thế việc làm khác tỷ lệ này gần như bằng không.

Theo bà Nguyễn Thị Xuân Mai - Vụ trưởng Vụ Thống kê dân số và gia đình, điều này có thể do một số chủ cơ sở nhận thức được việc đóng BHXH nhằm bảo đảm quyền lợi của bản thân cũng như cho những lao động có mối quan hệ thân thiết với chủ cơ sở.

Đáng chú ý, có đến 68% lao động PCT làm việc trong các cơ sở sản xuất kinh doanh (SXKD) cá thể nhưng chỉ 3% hộ sản xuất kinh doanh (SXKD) có đăng ký BHXH và hầu như chỉ có hộ SXKD ở khu vực chính thức tham gia. Điều này góp phần lý giải nguyên nhân tỷ lệ lao động PCT ở Việt Nam được đóng BHXH là rất thấp.

Ngoài ra, với đặc thù có thu nhập thấp và điều kiện làm việc không đảm bảo, lao động nhóm này dễ bị tổn thương hơn. Phần lớn trong số họ không được ký kết hợp đồng lao động nên không được tiếp cận BHXH, bảo hiểm y tế mà chỉ có thể tham gia BHXH tự nguyện song tỷ lệ rất ít trên thực tế.

Do đó, bà Mai cho rằng, mặc dù có việc làm nhưng họ luôn đứng ở ranh giới của sự bấp bênh giữa có việc làm và thất nghiệp. Việc đa số lao động PCT và một bộ phận người lao động chính thức không tham gia BHXH đang đặt ra những hệ lụy rất lớn khi gặp rủi ro dẫn đến mất thu nhập, cũng như thách thức cho hệ thống an sinh xã hội quốc gia.

Đẩy mạnh phát triển BHXH tự nguyện

Theo bà Mai, thực tế các nỗ lực mở rộng BHXH đến khu vực PCT đến nay là chưa thành công. Tính đến hết năm 2016 mới chỉ có 203,6 nghìn lao động PCT tham gia BHXH tự nguyện. Những khó khăn trong việc mở rộng diện tham gia BHXH tự nguyện có nguyên nhân từ nhiều phía; trong đó có khả năng chi trả, thu nhập không ổn định và vấn đề nhận thức.

Cùng với đó, nhóm lao động này cũng gặp trở ngại trong việc tiếp cận các dịch vụ BHXH do những rào cản về hành chính, đặc biệt là đối với lao động di cư và khả năng tiếp cận thông tin. Mặt khác, loại hình BHXH tự nguyện chỉ có hai chế độ là hưu trí và tử tuất còn các chế độ ốm đau, thai sản, tai nạn lao động dù rất thiết thực đối với lao động PCT trong điều kiện làm việc không bảo đảm, mức độ rủi ro công việc cao hơn song lại không có trong BHXH tự nguyện. “Điều này tạo nên sự bất bình đẳng giữa những người lao động khi tham gia BHXH bắt buộc và BHXH tự nguyện nên không khuyến khích được lao động PCT tham gia”, bà Mai nói.

Do đó, để thu hút người lao động tham gia BHXH, bà Mai khuyến nghị cần thiết kế các chế độ bảo đảm công bằng với BHXH bắt buộc, có các cơ chế khuyến khích, hỗ trợ một phần kinh phí để người lao động PCT được tham gia BHXH tự nguyện.

Cũng theo bà Trịnh Thu Nga - Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu dân số, lao động – việc làm (Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội), để thu hẹp khoảng cách này cần sớm bổ sung các chế độ của BHXH tự nguyện đầy đủ như BHXH bắt buộc gồm chế độ thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp. Cùng với đó là việc giảm số năm đóng, tối thiểu là 15 năm cũng như xem xét theo nhóm tuổi và đặc thù nghề nghiệp, đặc biệt là trong một số nghề nặng nhọc, độc hại có thể số năm đóng ít hơn./.

Mai Đan