Hải quan Việt Nam diễu hành tại Quảng trường Ba Đình năm 2000. Ảnh: Tư liệu

Ngày 2-9-1945,ảiquanViệtNamlớnmạnhcùngđấtnướkeo bong da ngay mai Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn Độc lập khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Tám ngày sau (ngày 10-9-1945) Bộ trưởng Bộ Nội vụ Võ Nguyên Giáp ký Sắc lệnh số 27- SL thành lập Sở Thuế quan và Thuế gián thu tiền thân của Hải quan Việt Nam với nhiệm vụ: “Thu các quan thuế nhập cảng và xuất cảng”. Sự kiện này có ý nghĩa lịch sử quan trọng không chỉ đánh dấu sự ra đời của Hải quan Việt Nam mà còn khẳng định “chủ quyền thuế quan” là một bộ phận quan trọng cấu thành chủ quyền của một quốc gia độc lập. Quá trình xây dựng và phát triển của ngành Hải quan luôn gắn liền với các giai đoạn lịch sử cách mạng trọng đại của đất nước.

Trong những ngày đầu thành lập, lực lượng thuế quan Việt Nam đã thực sự đứng ở vị trí tiền tiêu trong việc bảo vệ chủ quyền quốc gia chống lại âm mưu của thực dân Pháp hòng chiếm đoạt chủ quyền về thuế quan, tiến đến xâm lược nước ta một lần nữa. Trong 9 năm kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược (từ năm 1945 đến năm 1954), Hải quan Việt Nam đã có những đóng góp xứng đáng, là công cụ đắc lực trong quá trình đấu tranh kinh tế với địch, giành quyền chủ động về thuế quan, ngoại thương, góp phần xây dựng nền kinh tế kháng chiến, đưa cuộc kháng chiến kiến quốc của nhân dân ta đến thắng lợi vẻ vang.

Giai đoạn 1954-1975, Hải quan Việt Nam tiếp tục tích cực tham gia sự nghiệp khôi phục kinh tế, xây dựng Chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc và đấu tranh thống nhất đất nước. Không chỉ đóng góp công sức để bảo đảm thực hiện đúng đắn chế độ Nhà nước độc quyền ngoại thương, ngoại hối, thi hành chính sách thuế quan, tiếp nhận hàng hóa viện trợ và chống buôn lậu qua biên giới, mà nhiều nơi cán bộ, nhân viên hải quan còn trực tiếp cùng các lực lượng vũ trang và dân quân du kích chiến đấu. Nhiều đồng chí đã tình nguyện vào chiến trường để trực tiếp chiến đấu và chuẩn bị cơ sở cho việc triển khai lực lượng hải quan trên cả nước khi có thời cơ.

Do có sự chuẩn bị sẵn lực lượng, sau khi miền Nam được hoàn toàn giải phóng, ngành Hải quan đã chủ động nguồn nhân lực để nhanh chóng tiếp quản bộ máy thuế quan của chính quyền Việt Nam cộng hoà. Đồng thời tổ chức bộ máy hải quan kịp thời triển khai hoạt động thống nhất trên phạm vi toàn quốc, góp phần đẩy mạnh đấu tranh chống buôn lậu và lập lại trật tự kỷ cương trong quản lý XNK. Đó là tiền đề căn bản cho giai đoạn phát triển đầy năng động, đóng góp hiệu quả vào những thành tựu về phát triển kinh tế - xã hội trong thời kỳ đất nước đổi mới, mở cửa và hội nhập quốc tế từ 1987 đến nay.

Trải qua mọi thời kỳ phát triển kể từ khi thành lập, Hải quan Việt Nam luôn bám sát chủ trương, đường lối của Đảng, pháp luật của Nhà nước, bám sát tình hình kinh tế, chính trị, yêu cầu nhiệm vụ để tổ chức thực hiện thành công những nhiệm vụ cơ bản của ngành. Trong những năm đầu đổi mới, ngành Hải quan đã có nhiều thành tựu trong cải cách thủ tục hành chính, tạo điều kiện thuận lợi cho các hoạt động XNK, XNC, đầu tư nước ngoài và đảm bảo sự quản lý chặt chẽ, giữ vững kỹ cương trên lĩnh vực XNK. Đặc biệt, kể từ khi thực hiện Luật Hải quan, thủ tục thông quan cho hầu hết các lô hàng chỉ thực hiện trong ngày, khắc phục đáng kế tình trạng phiền hà về thủ tục, được các cấp, các ngành và cộng đồng DN đánh giá cao.

Trải qua 70 năm trưởng thành và phát triển, Hải quan Việt Nam đã thu được những thành tựu to lớn trên nhiều lĩnh vực, trong đó nổi bật tạo thuận lợi cho hoạt động XNK, đầu tư và phát triển kinh tế đất nước, góp phần tích cực vào việc cải cách và hiện đại hóa hoạt động hải quan. Hơn 2/3 thế kỷ đã trôi qua, cùng với sự phát triển của đất nước, ngành Hải quan Việt Nam đã nỗ lực vươn lên hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ mà Đảng và Nhà nước giao phó. Dù ở bất kỳ giai đoạn lịch sử nào, ngành Hải quan cũng luôn khẳng định mình là lực lượng gác cửa nên kinh tế đất nước. Đặc biệt giai đoạn hiện nay Nhà nước ta đã và đang đổi mới, cải cách nền hành chính quốc gia, xây dựng một Chính phủ điện tử, phù hợp với xu thế hội nhập quốc tế thì ngành Hải quan được Đảng và Nhà nước tập trung chỉ đạo toàn diện cho công cuộc cải cách hiện đại hoá ngành Hải quan. Đây là một vinh dự lớn nhưng cũng đầy thách thức của ngành Hải quan. Vì thế ngành Hải quan đang tập trung mọi nguồn lực nhằm triển khai thực hiện thành công hệ thống VNACCS/VCIS và Cơ chế một cửa quốc gia.

Song song với công tác cải cách hiện đại hóa ngành Hải quan theo hướng Chuyên nghiệp- Minh bạch- Hiệu quả, Hải quan Việt Nam đang trong quá trình thực hiện Chiến lược phát triển Hải quan đến năm 2020 và sắp hoàn thành Kế hoạch cải cách, phát triển và hiện đại hóa hải quan giai đoạn 2011-2015, đồng thời bắt tay vào xây dựng kế hoạch phát triển cho giai đoạn 2016-2020 với những mục tiêu mới cao hơn.

Thời gian tới, Tổng cục Hải quan xác định các mục tiêu trọng tâm nhằm cải cách, đơn giản hóa thủ tục hành chính đó là: Tập trung triển khai có hiệu quả Luật Hải quan 2014; Tiếp tục khẩn trương thực hiện Quyết định của Thủ tướng Chính phủ về thực hiện Cơ chế một cửa quốc gia và một cửa ASEAN; Tiếp tục đẩy mạnh công tác hiện đại hoá hải quan theo hướng tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin và các phương tiện kỹ thuật hiện đại, áp dụng đầy đủ phương pháp quản lý rủi ro trong kiểm tra, giám sát hải quan; Thực hiện đánh giá chỉ số thời gian thông quan xác định rõ thời gian từng cơ quan, từng khâu tác nghiệp để có những kiến nghị phù hợp nhằm giảm thời gian giải phóng hàng ngang bằng với các nước tiên tiến trong khu vực; Tập trung nguồn lực để vận hành thành công Hệ thống VNACCS/VCIS giai đoạn I và chuẩn bị thủ tục để triển khai giai đoạn II.

Tự hào với thành quả đạt được trong chặng đường 70 năm qua, CBCC Hải quan Việt Nam hôm nay nhận thức rõ trách nhiệm lớn lao của mình trong bối cảnh phát triển và hội nhập mạnh mẽ của đất nước, đánh giá đúng những thuận lợi, khó khăn trước mắt để đề ra kế hoạch cải cách, phát triển hiện đại hóa công tác hải quan, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong thời kỳ mới. Để có thể cải cách, phát triển, hiện đại hóa thành công, lãnh đạo Tổng cục Hải quan cho rằng, mỗi CBCC Hải quan không ngừng học tập, nâng cao trình độ chuyên môn, ngoại ngữ, tin học, rèn luyện phẩm chất đạo đức để có thể tiếp cận và làm chủ kỹ thuật quản lý hải quan hiện đại.

Với những bước đi vững chãi, Hải quan Việt Nam sẽ tận dụng được thời cơ, vượt qua thử thách, xây dựng Hải quan thành lực lượng chuyên nghiệp, có chuyên môn sâu và hiện đại, hoạt động minh bạch, liêm chính và có hiệu quả nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển nền kinh tế, tiếp tục hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ chính trị.