Cảng Cát Lái TP.HCM. Ảnh: T.H

Theo phân tích của ông Trần Bá Tùng, Đội trưởng Đội Kiểm soát Hải quan, một số đơn vị khai thác cảng, hãng tàu, đại lý vận chuyển, công tác quản lý chưa chặt chẽ trong việc phát hành vận đơn, lệnh giao hàng (phát hành vận đơn thứ cấp không đúng quy định, phát hành lệnh giao hàng không đúng tên người nhận, người nhận lệnh giao hàng không có giấy giới thiệu, công ty không đúng địa chỉ…).

Các đối tượng lợi dụng việc quản lý không chặt chẽ nội dung ghi trên vận đơn gom hàng (house bill) của các đại lý hãng tàu với các thông tin không đúng với thực tế của lô hàng nhập khẩu về số lượng, trọng lượng, mô tả hàng hóa, tên người nhận hàng, tên người gửi hàng... có trường hợp hàng hóa thực tế hoàn toàn khác so với thông tin trên Hệ thống e-Manifest, thậm chí khác so với vận đơn gốc và manifest.

Việc điều chỉnh manifest cũng dễ dàng, không kiểm soát được nội dung thay đổi tên hàng, thay đổi tên doanh nghiệp khi biết có nghi vấn của cơ quan Hải quan… Thậm chí, có DN khai bổ sung (máy móc cũ sang máy điều hòa không khí mới 100% hoặc thay đổi tên công ty này qua công ty khác, nhưng khi kiểm tra tại thời điểm đó chưa điều chỉnh nội dung trên Manifest.

Nguyên nhân dẫn đến tình trạng lợi dụng trên, theo Đội Kiểm soát Hải quan, quy định việc tạo lập và gửi thông tin về vận đơn gom hàng là do hãng tàu hoặc đại lý hãng tàu, công ty giao nhận thực hiện. Tuy nhiên, không có quy định nào để ràng buộc trách nhiệm của các hãng tàu, đại lý hãng tàu, công ty giao nhận đối với nội dung các thông tin do họ tạo lập và gửi nêu trên dẫn đến việc phát hành vận đơn diễn ra tràn lan, khó kiểm soát được.

Các thông tin sửa đổi, bổ sung về manifest được lưu vào hệ thống nhưng không khai thác được, nên các đơn vị không chủ động trong việc nắm thông tin.

Bên cạnh đó, hiện nay, chưa có văn bản nào hướng dẫn chi tiết việc phát hành vận đơn gom hàng và cũng chưa có quy định việc cơ quan nào cho phép pháp nhân có ngành nghề kinh doanh nào thì được ký phát vận đơn gom hàng.

Theo Cục Hải quan TP.HCM, do việc phát hành vận đơn gom hàng hiện nay không đảm bảo thể hiện đúng giá trị và nội dung của vận đơn gốc của manifest. Để hạn chế việc lợi dung nêu trên, cần có quy định bắt buộc doanh nghiệp phải scan và gửi kèm file mềm bộ hồ sơ hải quan khi khai báo tờ khai hải quan; cơ quan hải quan sẽ xem được các chứng từ trong bộ hồ sơ hải quan khi sử dụng nghiệp vụ trên Hệ thống VNACCS/VCIS;

Khi kiểm tra chi tiết bộ hồ sơ hải quan, không chấp nhận những vận đơn mà người ký phát hành không thể hiện đúng, đủ các chi tiết về họ tên, chức danh và tư cách của người ký (nhân danh ai). Không chấp nhận những vận đơn có dấu sửa chữa nhưng không thể hiện rõ người ký xác thực hoặc người xác thực không phải là người ký ban hành vận đơn, yêu cầu doanh nghiệp cung cấp vận đơn sạch hoặc phải thể hiện rõ tên, chức năng của người xác thực bên cạnh chỗ sửa chữa. Chỉ chấp nhận bản sao những vận đơn hợp lệ về thủ tục hành chính.

Đồng thời, kiến nghị ban hành các văn bản điều chỉnh hoạt động của đại lý tàu biển, đại lý vận chuyển. Trong đó, quy định rõ nghĩa vụ, trách nhiệm của hãng vận chuyển, đại lý vận chuyển, công ty giao nhận trong việc phát hành vận đơn gom hàng và các chế tài kèm theo trên cơ sở các quy định của Bộ Luật hàng hải.

Bổ sung chế tài cụ thể trong việc tạo lập và gửi thông tin trên Hệ thống e-Manifest, phải khai báo đầy đủ thì mới chấp nhận; xây dựng công cụ để tìm kiếm, khai thác theo các tiêu chí có trên e-Manifest, đặc biệt có cơ chế gửi các thông tin chi tiết việc bổ sung, sửa đổi manifest đến các đơn vị có liên quan.

Sửa đổi quy định về vận đơn trong bộ hồ sơ hải quan quy định tại Thông tư số 38/2015/TT-BTC theo hướng khắc phục những kẽ hở nêu trên. Cần có đề xuất với các cơ quan quản lí cảng biển trong việc phân chia luồng tuyến ra , vào các cổng cảng của phương tiện vận tải, đảm bảo quản lí chặt hàng hóa ra, vào cảng...