Nhiều vụ sản xuất phân bón giả, kém chất lượng đã được cơ quan chức năng phát hiện. Ảnh: ST.

Nhiều vụ việc “chìm xuồng”

Gần 4.000 vụ vi phạm về phân bón giả, phân bón kém chất lượng mỗi năm là số liệu thống kê của Cục Quản lý thị trường (Bộ Công Thương). Thế nhưng, con số ấy chưa thấm vào đâu so với số lượng phân bón giả, phân bón kém chất lượng vẫn hằng ngày “tuồn” ra ngoài mặc cho các lực lượng chức năng tăng cường kiểm tra, giám sát.

Theo con số thống kê chưa đầy đủ, các năm qua có 63 công ty, tổ hợp sản xuất kinh doanh phân bón giả, phân bón kém chất lượng bán ra trên 48 tỉnh thành. Có thể kể ra một số vụ việc vi phạm điểm hình trong thời gian qua đã được cơ quan chức năng phát hiện, xử lý. Công ty TNHH Việt Thái đăng ký chất lượng dinh dưỡng trên giấy phép và bao bì NPK hàm lượng dinh dưỡng 53%, nhưng kiểm định tổng hàm lượng dinh dưỡng chỉ có 7,2%. Công ty CP Quốc tế Đông Trung đa yếu tố, công ty này có lợi ích nhóm và kiểm tra 3 lần mới được, đăng ký hàm lượng dinh dưỡng trên giấy phép và bao bì NPK 53%, nhưng khi kiểm tra hàm lượng dinh dưỡng chỉ có gần 3%.

Đặc biệt, Công ty Tân Trường Sinh (Hải Dương) bị Bộ Công an bắt quả tang sản xuất phân bón giả, quyết định khởi tố, Viện Kiểm sát Nhân dân lập chuyên án hình sự để điều tra, chuyển về Công an tỉnh Hải Dương nhưng vụ án lại cho chìm xuống rồi… quên lãng.

Điển hình nhất là vụ án Công ty CP Phân bón Thuận Phong (Đồng Nai). Ông Nguyễn Hạc Thúy, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Phân bón Việt Nam bức xúc: Văn phòng thường trực Ban chỉ đạo 389 là đơn vị phát hiện, được các tổ chức liên ngành và các bộ tham gia, kiểm tra đã xác định: Bộ Khoa học và Công nghệ kết luận phân bón giả với 19/29 mẫu phân bón không phù hợp và Bộ Công Thương cũng có kết luận có 8 mẫu phân bón giả. “Nhưng thật trớ trêu, sau hơn một năm, Thuận Phong được cho dỡ niêm phong và chỉ bị xử lý hành chính” - ông Thúy nói.

Nhức nhối vì có… “bảo kê”

Tại cuộc họp báo về hội thảo “Lập lại thị trường phân bón Việt Nam và bảo vệ quyền lợi cho nông dân” ngày 26-9, câu hỏi về vấn nạn phân bón giả hoành hành dai dẳng “liệu có phải có vấn đề lợi ích nhóm hay không?” đã không được các cơ quan chức năng giải thích. Đại diện của Cục Trồng trọt (Bộ NN&PTNT), đại diện của Cục Hóa chất (Bộ Công Thương)- 2 cơ quan chịu trách nhiệm quản lý về phân bón đã không trả lời câu hỏi này mà “đùn đẩy” trách nhiệm trả lời cho một vị đại diện của cơ quan không có liên quan là Hội Nông dân Việt Nam.

Ông Lương Quốc Đoàn, Phó Chủ tịch Trung ương Hội nông dân Việt Nam nói: “ Khẳng định có lợi ích nhóm không thì tôi không dám khẳng định. Còn biện pháp để giải quyết tình trạng phân bón giả thì hội thảo ngày 28-9 tới đây chính là một trong những biện pháp. Ngoài ra, Hiệp hội Phân bón Việt Nam cũng đã có văn bản gửi Thủ tướng Chính phủ, Quốc hội kiến nghị xử lý vấn nạn phân bón giả kém chất lượng”.

Là người đã đồng hành cùng Ban chỉ đạo 389 và lực lượng chức năng về vấn nạn phân bón giả, ông Phạm Ngọc Hùng, Phó Chủ tịch Hiệp hội Chống hàng giả và Bảo vệ thương hiệu Việt Nam (VATAP) tỏ ra khá bức xúc khi chính sách đưa ra nhiều song vấn nạn phân bón giả vẫn nhức nhối và công tác chống không được bao nhiêu. “Vụ việc nổi cộm, gây bức xúc dư luận thời gian qua là vụ việc của Công ty CP Phân bón Thuận Phong, dù Thủ tướng đã có chỉ đạo song khi chỉ đạo xuống đến địa phương, các ngành thì lại bị chìm xuồng?”, ông Hùng đặt câu hỏi về vấn đề này.

Theo ông Hùng, chính sách về quản lý phân bón đã có nhưng chưa đủ sức răn đe, sự phân công trách nhiệm của các bộ chưa rõ ràng. Hiện 2 bộ được giao nhiệm vụ quản lý phân bón là Bộ Công Thương (quản lý 90% phân bón vô cơ), Bộ NN&PTNNT (quản lý 10% phân hữu cơ và phân khác) nhưng khi phát hiện một cơ sở sản xuất có dấu hiệu vi phạm thì quy trách nhiệm cho ai? Hơn thế, việc xử lý vi phạm về phân bón giả có 2 hình thức là hình sự và hành chính nhưng nhiều năm qua việc xử lý bằng hình sự rất ít, chủ yếu xử lý bằng hành chính. Tuy nhiên, việc xử lý hành chính không đủ sức răn đe DN bởi số tiền nộp phạt không thấm vào đâu so với lợi nhuận mà DN phân bón giả kiếm được. Số tiền nộp phạt chỉ đủ “gãi ghẻ” nên DN không sợ, sẵn sàng nộp phạt và tiếp tục vi phạm.

Việc thực thi của các cơ quan cũng đang là một vấn đề đáng nói. Ông Hùng đặt câu hỏi: “Tại sao có nhiều vụ sản xuất phân bón giả từ khi phát hiện cho đến lúc vào kiểm tra thì các cơ sở đóng cửa hoặc bỏ trốn. Vậy thì phải có ai báo tin cho lực lượng sản xuất phân bón giả? Tôi cho rằng, vấn đề bảo kê vô cùng lớn, bảo kê trong lực lượng chức năng, bảo kê ở địa phương cũng có, thậm chí còn là vấn đề lợi ích nhóm”.

Sửa chính sách

Cũng nói về vấn nạn bảo kê, lợi ích nhóm, ông Nguyễn Đăng Nghĩa, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu và Tư vấn nông nghiệp nhiệt đới khẳng định: “Tôi đã tiếp xúc rất nhiều và khẳng định có lợi ích nhóm. Chúng ta có muốn vào cuộc hay không thôi, vào cuộc là ra hết. Các DN lớn đầu tư hàng trăm tỷ đồng vẫn làm phân bón giả, kém chất lượng chỉ vì lợi nhuận. Các DN đem lại nguồn thu lớn cho các địa phương nên khi hỏi đến vấn đề này các địa phương thường bao che, né tránh”.

Trên thực tế, có rất nhiều Nghị định, thông tư đã được ban hành để quản lý mặt hàng phân bón như: Nghị định 113/2003/NĐ-CP, Nghị định 191/2007/NĐ-CP, Nghị định 15/2010/NĐ-CP, Nghị định 202/2013/NĐ-CP cùng 8 thông tư của 2 bộ là NN&PTNT và Công Thương. Tuy nhiên, tình hình sản xuất phân bón giả, phân bón kém chất lượng vẫn đang tiềm ẩn bức xúc và thiệt hại lớn chưa giải quyết được. Tình hình phân bón giả, kém chất lượng ngày càng phát triển tinh vi, phức tạp hơn không chỉ trong các cơ sở sản xuất phân bón, trong đại lý kinh doanh phân bón mà còn xảy ra cả trong các phòng kiểm nghiệm, kiểm định.

Cũng thừa nhận có lợi ích nhóm, ông Thúy cho hay, hệ thống lợi ích nhóm, bảo kê của các lực lượng thi hành công vụ, tham gia tiếp tay cho gian thương… Các thành phần này như “quả bom nổ chậm” phá hoại Nghị định, thông tư, bóp méo sự thật, bóp méo pháp luật, gây thiệt hại hàng chục triệu nông dân và nền nông nghiệp trong nhiều năm qua.

Như vậy, trong khi cơ chế chính sách quản lý phân bón còn chưa hợp lý, chế tài xử phạt chưa đủ mạnh, còn tình trạng bảo kê, lợi ích nhóm thì vấn nạn phân bón giả, kém chất lượng sẽ vẫn tiếp tục còn hoành hành. Đại diện cho cộng đồng DN, Hiệp hội Phân bón Việt Nam đã kiến nghị, sửa đổi, bổ sung Nghị định 202 theo hướng “UBND tỉnh thành, huyện, phường, xã… phải có trách nhiệm quản lý lãnh thổ, nếu để tình trạng các tổ chức cá nhân làm phân bón giả, phân bón kém chất lượng trên địa bàn phải chịu trách nhiệm trước cấp trên”. Bên cạnh đó, với việc quản lý còn chồng chéo, ông Thúy kiến nghị, chỉ cần để một bộ quản lý Bộ NN&PTNNT hoặc Bộ Công Thương, đồng thời tăng mức xử phạt với các nhân, tổ chức, trung tâm kiểm nghiệm, kiểm định phân bón, đặc biệt là các cá nhân, tổ chức công an, quản lý thị trường, thanh tra… khi tác nghiệm tham gia lợi ích nhóm, bao che, bảo kê, đồng lõa cho gian thương vi phạm pháp luật.