Công chức Hải quan Bắc Thăng Long (Cục Hải quan Hà Nội) kiểm tra hàng hóa NK. Ảnh: HỮU LINH.

Theo phân tích của Ban soạn thảo Luật Thuế XK, thuế NK sửa đổi, tại Điều 12 Luật Thuế XK, thuế NK hiện hành quy định Ủy ban Thường vụ Quốc hội (UBTVQH) ban hành Biểu thuế XK theo danh mục nhóm hàng chịu thuế và khung thuế suất đối với từng nhóm hàng, Biểu thuế NK ưu đãi theo danh mục nhóm hàng chịu thuế và khung thuế suất ưu đãi đối với từng nhóm hàng, bao gồm cả mức tối thiểu và mức tối đa (sau đây gọi tắt là Biểu khung).

Việc quy định mức khung thuế suất, bao gồm cả mức tối thiểu (sàn) và mức tối đa (trần) như thời gian qua đã phát huy tác dụng tích cực và là căn cứ quan trọng để Thủ tướng Chính phủ, Bộ Tài chính ban hành mức thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu ưu đãi (MFN) đối với từng mặt hàng. Qua đó, đã đáp ứng tính chủ động, kịp thời trước những biến động giá cả của thị trường thế giới, góp phần bình ổn giá cả thị trường trong nước và phù hợp với tính chất đặc thù của Biểu thuế NK được chi tiết với gần 10 ngàn dòng thuế và phải sửa đổi, cập nhật Danh mục định kỳ 5 năm/lần theo quy định của Tổ chức Hải quan thế giới và Ban thư ký ASEAN. Khung thuế suất này không áp dụng đối với các thuế suất thuế NK ưu đãi đặc biệt (FTA) thực hiện theo các Hiệp định thương mại tự do song phương và đa phương.

Kể từ thời điểm Việt Nam gia nhập WTO (năm 2007), nước ta đã cam kết cho 100% số dòng thuế NK tại thời điểm gia nhập và phải cắt giảm hàng năm theo lộ trình cam kết, đến nay lộ trình này cơ bản hoàn thành. Do đó, việc quy định mức trần tối đa Biểu khung thuế suất thuế NK như hiện hành thực tế không có ý nghĩa. Bên cạnh đó, việc xây dựng sàn thuế (tối thiểu) của Biểu khung thuế suất thuế nhập khẩu như hiện hành là không còn có ý nghĩa, cụ thể: Hiện nay, Việt Nam đã ký 10 FTA với các nước, nhóm nước. Theo đó, đã cam kết xóa bỏ thuế quan vào thời điểm cuối cùng (2018 -2020) trung bình vào khoảng 90% số dòng thuế, riêng Hiệp định Thương mại Hàng hóa Asean (ATIGA) với mức cam kết tự do hóa đạt 97%. Khi ký kết các FTA thế hệ mới như TPP, Hiệp định thương mại tự do Việt Nam - EU… thì mức độ tự do hóa sẽ đạt 97-98% dòng thuế trong vòng 10 năm. Theo đó, dự kiến đến giai đoạn 2028-2030, trên 80% kim ngạch NK của Việt Nam sẽ được hưởng thuế suất FTA là 0%. Theo đó, việc xây dựng Biểu khung thuế suất thuế NK như hiện hành là không phù hợp trong giai đoạn mới. Do vậy, dự thảo Luật Thuế XK, thuế NK không quy định mức sàn Khung thuế suất thuế NK của các nhóm hàng hóa thuộc đối tượng áp dụng Biểu thuế ưu đãi MFN.

Bên cạnh đó, về khung thuế XK, hiện nay, nước ta đang trong quá trình đàm phán một số thỏa thuận FTA (như TPP, Hiệp định Việt Nam – EU), trong đó, có việc đưa ra các cam kết về thuế XK, trong đó dự kiến sẽ đàm phán để tiếp tục được duy trì thuế XK đối với một số nhóm hàng có số thu ngân sách lớn như xăng dầu, than đá… Theo đó, cần tiếp tục quy định mức thuế suất sàn đối với một số nhóm mặt hàng cần đánh thuế XK để góp phần bảo vệ tài nguyên trong nước, điều tiết hợp lý thu cho NSNN, đáp ứng yêu cầu đàm phán hội nhập trong thời gian tới cũng như trong giao thương kinh tế trên tinh thần đối xử có đi có lại.

Vì vậy, để khắc phục, tại Khoản 2 Điều 10 dự thảo Luật Thuế XK, thuế NK sửa đổi và Danh mục nhóm hàng chịu thuế XK không quy định khung thuế suất thuế XK, thay bằng quy định mức thuế tối thiểu đối với một số nhóm hàng chịu thuế XK. Về thẩm quyền thẩm quyền xây dựng biểu thuế, thuế suất đề xuất 2 phương án như sau:

Phương án 1: Quy định Ủy ban Thường vụ Quốc hội ban hành mức thuế suất tối thiểu cho từng phân nhóm hàng thuộc danh mục nhóm hàng chịu thuế XK, Bộ Tài chính căn cứ vào nguyên tắc để quy định biểu thuế XK, biểu thuế NK đối với từng mặt hàng, quyết định áp dụng mặt hàng và mức thuế thuế tuyệt đối, thuế hỗn hợp thuế NK ngoài hạn ngạch thuế quan đối với từng mặt hàng.

Theo phân tích của Ban soạn thảo, ưu điểm của phương án này là đảm bảo tính kịp thời, chủ động trong việc xây dựng mức thuế suất tương ứng với từng thời kỳ, điều chỉnh kịp thời trước những biến động giá cả của thị trường quốc tế, góp phần bình ổn thị trường, phù hợp với tính chất đặc thù của Danh mục Biểu thuế NK như phân tích ở trên. Phương án này cũng bảo sự chủ động trong việc thực hiện cắt giảm các mức thuế suất theo cam kết hội nhập.

Tuy nhiên, phương án này có điểm hạn chế là tính ổn định của Biểu thuế chưa cao.

Phương án 2: Sẽ quy định Ủy ban Thường vụ Quốc hội ban hành mức thuế suất tối thiểu cho từng phân nhóm hàng thuộc danh mục nhóm hàng chịu thuế XK, Thủ tướng Chính phủ căn cứ vào nguyên tắc để quy định biểu thuế XK, biểu thuế NK đối với từng mặt hàng, quyết định áp dụng mặt hàng và mức thuế tuyệt đối, thuế hỗn hợp, thuế NK ngoài hạn ngạch thuế quan, đối với từng mặt hàng trong trường hợp cần thiết.

Phân tích phương án này, Ban soạn thảo cho rằng, việc sửa đổi này là cần thiết bởi việc ban hành mức thuế theo quy định của Hiến pháp do Quốc hội quyết định. Tuy nhiên, đối với thuế XNK trên thực tế 90% kim ngạch XK có mức thuế đã được cam kết (mức trần đối với hàng hóa NK) tại các Hiệp định tự do hóa thương mại. Việc thực hiện cam kết này có lộ trình từ 3-5 năm, tùy Hiệp định; giữa các lĩnh vực sản xuất kinh doanh, các Bộ, cơ quan liên quan, doanh nghiệp còn có ý kiến khác nhau về quy định mức thuế suất của một mặt hàng XNK cụ thể. Do vậy, cần thực hiện nâng mức thẩm quyền quyết định hiện nay từ Bộ Tài chính lên mức độ do Thủ tướng Chính phủ quy định cho phù hợp với thực tế và yêu cầu quản lý, phù hợp xu hướng phát triển.

Bên cạnh đó, phương án này còn có ưu điểm là đảm bảo sự đồng nhất thẩm quyền ban hành thuế suất, tạo ra sự ổn định cao hơn của Biểu thuế. Thẩm quyền này cũng phù hợp với xu hướng Việt Nam tham gia sâu rộng vào các FTA khi lộ trình cắt giảm thuế quan đã được xác định và phải tuân thủ thực hiện theo đúng cam kết.

Tuy nhiên, hạn chế của phương án này là không tạo sự linh hoạt cao khi giải quyết các vấn đề phát sinh trên thực tế, nhất là trong bối cảnh các chính sách ngành hàng của ta còn có nhiều thay đổi. Bên cạnh đó, giá cả hàng hóa trên thị trường quốc tế có những biến động khó lường đòi sự điều chỉnh kịp thời của mức thuế suất thuế XK, NK để góp phần bình ổn thị trường.

Được biết, dự thảo nội dung này đang được lấy ý kiến góp ý. Và đây cũng là một nội dung quan trọng cần xin ý kiến thành viên Chính phủ trước khi trình ra Quốc hội.